De rechtsstaat: van fundament tot kwetsbaarheid
Een blog van Hugo Reumkens (voor Governance Update)
De verschuivingen in macht en invloed
De wereldwijde verschuivingen in macht en invloed – de zogeheten power shifts – laten zich allang niet meer uitsluitend voelen in het domein van economie of militaire verhoudingen. Steeds vaker verschuift het front naar een ander terrein: dat van recht, instituties en normstelling.
De herinterpretatie van de rechtsstaat
Wat decennialang gold als de neutrale infrastructuur van democratisch bestuur en internationaal zakendoen – de rechtsstaat – blijkt in toenemende mate onderwerp van strategisch hergebruik. Niet alleen door autoritaire regimes, maar ook binnen gevestigde democratieën.
Recht als instrument van macht
Wat daarbij opvalt, is de stille maar systematische herinterpretatie van het recht. Waar het ooit diende als begrenzing van macht, zien we nu dat wetgeving, rechtspraak en zelfs juridische professionals steeds vaker worden ingezet als instrumenten ván die macht.
Het onderscheid tussen rechtsstaat en meerderheidsdemocratie
Dit raakt aan de kern van wat een democratische rechtsstaat onderscheidt van een meerderheidsdemocratie. In een rechtsstaat bindt de meerderheid zichzelf aan de afspraak dat ook de rechten van minderheden – politieke, religieuze, etnische, sociale – worden beschermd.
De impact op internationale bedrijfsvoering
Deze ontwikkeling raakt het hart van internationale bedrijfsvoering. Voor ondernemingen zijn rechtszekerheid, onafhankelijke instituties en voorspelbare geschilbeslechting geen abstracte begrippen, maar concrete voorwaarden voor investeringen, contractuele afspraken en risicobeheersing.
De paradox voor internationaal opererende ondernemingen
Daarin schuilt een paradox voor internationaal opererende ondernemingen. Enerzijds zijn ze diep afhankelijk van stabiele rechtsordes – voor bescherming van eigendom, afdwingbaarheid van contracten, toegang tot onpartijdige rechtspraak. Anderzijds worden ze geconfronteerd met een wereld waarin diezelfde rechtsstatelijke fundamenten onder druk staan.
Noodzaak voor strategisch denken in de boardroom
Dat maakt het institutionele speelveld precair. En het dwingt tot een nieuwe vorm van strategisch denken in de boardroom. Waar de rechtsstaat lange tijd een gegeven was, is het nu een kwetsbare factor die expliciet moet worden meegewogen in governance, risicobeoordeling en reputatiebeleid.
De rol van bedrijven in het nieuwe juridische landschap
Nog fundamenteler is de vraag: hoe willen bedrijven zich verhouden tot deze nieuwe realiteit? Niet door zich als politieke actor op te werpen, maar als bewaker van een bestuurscultuur die steunt op beginselen van onafhankelijkheid, gelijke behandeling en begrenzing van macht.
De keuze voor de rechtsstaat is daarmee geen juridische of politieke, maar een strategische. Een keuze voor het speelveld waarin ondernemerschap mogelijk blijft.
