De afgelopen jaren is veel aandacht gevestigd op de circulaire economie en het circulair bouwen, maar lijkt het eenheidsbeginsel – een beginsel dat centraal staat in de lineaire economie – niet te verenigen met de circulaire economie. Daar waar de circulaire economie gericht is op het hergebruiken van bestanddelen van goederen (al dan niet door verschillende personen), moeten juristen het doen met het eenheidsbeginsel waarbij goederen als één rechtsobject worden erkend, indien deze als één object gezien kunnen worden. Op die laatste gedachte zijn onze natrekkingsregels geënt.
Eind 2018 schreven wij in zijn algemeenheid over het circulair bouwen in Nederland. De afgelopen jaren is veel aandacht gevestigd op de circulaire economie en het circulair bouwen, maar lijkt het eenheidsbeginsel – een beginsel dat centraal staat in de lineaire economie – niet te verenigen met de circulaire economie. Daar waar de circulaire economie gericht is op het hergebruiken van bestanddelen van goederen (al dan niet door verschillende personen), moeten juristen het doen met het eenheidsbeginsel waarbij goederen als één rechtsobject worden erkend, indien deze als één object gezien kunnen worden. Op die laatste gedachte zijn onze natrekkingsregels geënt.
Om natrekking, daar waar ongewenst, te doorbreken kan onder meer een beroep worden gedaan op de structurering middels een erfpachtrecht. Een toonaangevend voorbeeld betreft de veelbesproken circulaire gevel op de Eneco EnergieCampus die niet slechts dient als muur, maar ook wordt gebruikt voor het genereren van energie. Echter, wat blijkt is dat bij de goederenrechtelijke regeling omtrent het erfpachtrecht, maar ook het opstalrecht, niet is stilgestaan bij de circulaire economie; daar was destijds immers geen vraag naar. De behoefte aan instrumentaria om goederen circulair in te zetten wordt steeds groter en noodzaakt daarom tot oplossingen die het circulair bouwen bevorderen zonder de huidige natrekkingsregels aan te tasten. Immers, deze natrekkingsregels bevorderen op hun beurt weer de rechtszekerheid; zo wordt de eigenaar van een zaak ook als eigenaar van haar bestanddelen gezien.
Ius tollendi – wegneemrecht
De erfpachter heeft uit hoofde van artikel 5:89 lid 3 BW de bevoegdheid om een zaak die door hem is aangebracht weg te nemen. Daarbij maakt de wet een onderscheid tussen verplicht aangebrachte zaken en onverplicht aangebrachte zaken. Een uitgebreide uiteenzetting van het verschil tussen verplicht en onverplicht aangebrachte zaken gaat dit artikel te buiten, maar betoogd zou kunnen worden dat het wegneemrecht voor onverplicht aangebrachte zaken ook ingezet zou kunnen worden voor de leverancier van bijvoorbeeld een gevel. De modulaire gevel zal bij het aanbrengen dan worden nagetrokken door de onroerende (hoofd)zaak. De natrekking zal er echter niet aan in de weg staan dat de modulaire gevel door het ‘ius tollendi’ afgescheiden zal mogen worden bij de ontmanteling van het betreffende gebouw, en de gevel daarom na afscheiding weer als zelfstandige roerende zaak in eigendom zal kunnen toebehoren aan de leverancier.
Madaster
In het geval van een ‘ius tollendi’ dient voor een leverancier wel duidelijk te zijn, welke leverancier dan welk wegneemrecht heeft (zie ook P.J. van der Plank, ‘Het bevorderen van circulair bouwen- Een alternatief voorstel’, TBR 2019/89). Het Madaster, een platform vergelijkbaar met het Kadaster waar gegevens over gebouwen en materialen kunnen worden bewaard, zou wat dat betreft de helpende hand kunnen bieden. In tegenstelling tot de rol die de literatuur tot nu toe heeft toegekend aan het Madaster, te weten: het voldoende kunnen individualiseren van een bestanddeel door registratie van dat bestanddeel om daarmee de natrekkingsregels rechtsgeldig te doorbreken, zou het Madaster in geval van een wegneemrecht kunnen dienen ter registratie van de verschillende wegneemrechten van leveranciers. Zo is voor iedereen zichtbaar wie een wegneemrecht heeft op een bepaald onderdeel van een gebouw en kan een leverancier bij ontmanteling van dat gebouw bijvoorbeeld zijn gevel terugnemen en hergebruiken.
Het blijft weliswaar passen en meten met de huidige wetgeving en regels ter zake natrekking, maar er zijn inmiddels al wel enige oplossingen voorhanden om, zonder de huidige natrekkingsregels aan te tasten, het circulair bouwen verder te brengen. Vraag naar circulaire projecten is er inmiddels ook, waardoor het een kwestie van wachten is op hoe zich dit verder ontwikkelt.
