Mag ik dan eerst even Van Doorne bellen?

In een van zijn kenmerkende tekeningen liet Peter Van Straaten twee in streepjespak gehulde heren eens verzuchten: “Regels, regels, regels. Het is godgeklaagd. Zo word je toch gedwóngen de boel te flessen.” Het is een herkenbare frustratie, zelfs voor advocaten.

Om het dilemma compleet te maken is in de bestuursrechtspraak de doctrine ontwikkeld dat wie regels stelt, ze ook zal moeten handhaven. Die lijn in de jurisprudentie staat bekend als de beginselplicht tot handhaving. De idee hierachter is dat een rechtsstaat alleen kan bestaan wanneer regels worden nageleefd en die naleving ook daadwerkelijk wordt afgedwongen. Een overheid die lamlendig achterover leunt en normschendingen ongemoeid laat doet de rechtsstaat tekort.

Van deze beginselplicht tot handhaving mag alleen in bijzondere omstandigheden worden afgeweken. Zo kan een bestuursorgaan afzien van handhaving wanneer er op dat moment een concreet zicht op legalisatie bestaat. In de praktijk zal dat inhouden dat er een verzoek tot legalisatie is ingediend – bijvoorbeeld een aanvraag voor een omgevingsvergunning – én het bestuursorgaan in beginsel bereid is aan de legalisatie medewerking te verlenen. Een andere uitzondering op de beginselplicht wordt gevonden in de situatie dat de gevolgen van handhaving zó onevenredig zijn in vergelijking met het belang van handhaving, dat het bestuursorgaan daarvan af moet zien. Maar dat laatste komt nog minder vaak voor.

Wanneer een bestuursorgaan over gaat tot handhaving gebeurt dat in de regel door een bestuurlijke sanctie. Die komen in twee smaken. Er zijn de zogenaamde herstelsancties, gericht op het ongedaan maken of beëindigen van de overtreding en de bestraffende sanctie. De herstelsancties bestaan uit een zogenaamde last onder dwangsom of bestuursdwang. Bij de last onder dwangsom krijgt de overtreder enige tijd om de overtreding ongedaan te maken (de last). Wordt aan de last niet (tijdig) voldaan, dan verbeurt de aangeschrevene een dwangsom. Bij bestuursdwang maakt het bestuursorgaan zelf een einde aan de overtreding en worden de kosten daarvan verhaald op de overtreder. Denk bijvoorbeeld aan het opruimen van drugsafval in natuurgebieden.

Op het gebied van de bestraffende sanctie is er door de Hoge Raad een belangrijk arrest gewezen. Een bestraffende sanctie is, zo lezen wij in artikel 5:2 van de Algemene wet bestuursrecht, een sanctie die “beoogt de overtreder leed toe te voegen”. Financieel leed welteverstaan in de vorm van een boetebesluit.

Al veel langer werd in de literatuur erop gewezen dat een dergelijke sanctie een heel ander karakter heeft dan de herstelsanctie. Anders dan laatstgenoemde, sluit het boetebesluit nauw aan bij de boetes die worden uitgedeeld in het kader van strafrechtelijke handhaving. Zou het dan ook niet voor de hand liggen dat overtreders, wanneer zij worden ondervraagd door toezichthouders in het kader van het voorbereiden van een boetebesluit, dezelfde rechten moeten krijgen als verdachten min het kader van strafrechtelijke handhaving.

Volgens de Hoge Raad wel. In het arrest van 6 september 2024 overwoog de Hoge Rad onder meer als volgt:

Het recht op bijstand van een raadsman is een van de fundamentele kenmerken van een behoorlijk proces in punitieve zaken. Voor een – tijdelijke – uitzondering op dit recht is slechts plaats indien en zolang er dwingende redenen bestaan om het te beperken. Het recht op bijstand van een raadsman is van een zodanig belang, dat een verzuim aan de kant van de overheid om de betrokkene daarover te informeren in beginsel niet kan worden gerechtvaardigd. (…) Het recht op bijstand van een raadsman en het daaraan inherente recht om hierover onmiddellijk te worden geïnformeerd, zijn daarom ook van toepassing bij bestuurlijke boetes. 

Fout! De hyperlinkverwijzing is ongeldig.

Uit het arrest van de Hoge Raad volgt dat een toezichthouder die iemand verhoort met de bedoeling een bestuurlijke boete op te leggen, deze eerst zal moeten wijzen op zijn zwijgrecht en op het recht van bijstand van een advocaat.

Mocht het zover komen, dan heeft u ons telefoonnummer…..