Werkgeversaansprakelijkheid op de (thuis)werkvloer

Thuiswerken: het is en blijft voorlopig de norm. Veel werkgevers zijn dit jaar flink in de weer geweest om thuiswerken voor werknemers mogelijk te maken. Microsoft Teams-abonnementen, ergonomische bureaustoelen en extra beeldschermen zijn tegenwoordig veel geziene ‘gasten’ in het huiskamerkantoor. De werkgever kan onder omstandigheden aansprakelijk zijn voor schade ontstaan tijdens de uitvoering van het werk in de huiskamer, aan de keukentafel of elders in het huis waar het werk wordt verricht (de “thuiswerkplek“) indien hij zijn zorgplicht schendt. In dit artikel gaan wij in op deze zorgplicht van de werkgever. Welke waarborgen biedt de wet de werknemer op dit punt? En aan welke verplichtingen moet de werkgever voldoen om aansprakelijkheid te voorkomen?

De wettelijke waarborgen

De zorgplicht van de werkgever volgt uit artikel 7:658 Burgerlijk Wetboek. De werkgever richt de werkomgeving zodanig in dat de veiligheid van de werknemer zoveel als redelijkerwijs mogelijk wordt gewaarborgd. Hij dient maatregelen te treffen en instructies te geven om te voorkomen dat de werknemer schade lijdt in de uitoefening van zijn of haar werkzaamheden. Deze zorgplicht reikt ook tot aan de thuiswerkplek. Doet de werkgever dat niet naar behoren, dan kan hij aansprakelijk zijn voor de door de werknemer geleden schade. Daarmee is een eerste waarborg voor de werknemer gegeven. 

De zorgplicht van de werkgever werkt door in aanverwante wetgeving. De Arbowet en het Arbobesluit stellen bijvoorbeeld voorwaarden aan de inrichting van de werkplek en de arbeidsomstandigheden waaronder de werknemer werkt. De zorgplicht noopt ook tot het voeren van beleid dat ziet op het voorkomen of, indien dit niet mogelijk is, zoveel als mogelijk beperken van de psychosociale arbeidsbelasting. Het gaat dan om omstandigheden die stress en psychische of sociale klachten veroorzaken. Denk daarbij aan een te hoge werkdruk, een burn-out, maar ook ongewenste omgangsvormen zoals seksuele intimidatie. De Arbowetgeving geldt ook voor “plaatsonafhankelijke arbeid“, waaronder ook valt arbeid verricht op de thuiswerkplek. De voorwaarden uit de Arbowetgeving en het gevoerde beleid van de werkgever moeten dus doorwerken in de thuiswerkplek wanneer de werknemer daar werkzaamheden verricht. Een tweede waarborg voor de werknemer is daarmee eveneens gegeven. Er geldt overigens wel een verlicht regime voor de thuiswerkplek. Enkele Arbonormen zijn uitgezonderd, waardoor er bijvoorbeeld geen noodverlichting, vluchtroute of brandblusser aanwezig hoeft te zijn. 

Verplichtingen van de werkgever

Naleving van de Arbowetgeving is de belangrijkste maatstaf bij de vaststelling van de werkgeversaansprakelijkheid op de thuiswerkplek. De werkgever moet ervoor zorgen dat de thuiswerkplek ergonomisch is ingericht en dat de werknemer kan beschikken over de benodigde materialen en voorzieningen, indien deze niet beschikbaar zijn. Een werknemer heeft veelal elektriciteit, verlichting en internet tot zijn beschikking. Dat geldt echter lang niet altijd voor een verstelbare bureaustoel, laptophouder, bureau of zelfs een printer (indien printen noodzakelijk is voor het werk). Daarnaast wordt verwacht dat de werkgever voorlichting en onderricht geeft over onder meer de psychosociale belasting, de ergonomische inrichting van de werkplek en bijvoorbeeld het beeldschermgebruik. 

Het is voor een werkgever echter lastig te controleren of een werknemer zich aan de instructies houdt en of de werkplek goed is ingericht. Bovenal is het lastig vast te stellen of de schade – zou deze zich voordoen – daadwerkelijk is ontstaan tijdens en door de uitvoering van de werkzaamheden. Een voorwaarde voor het intreden van werkgeversaansprakelijkheid is dat een zeker causaal verband moet bestaan tussen de opgelopen schade en de uitvoering van de werkzaamheden. Die voorwaarde geldt ook voor schade opgelopen op de thuiswerkplek. Vuistregel is dat de werknemer in beginsel moet stellen en – bij voldoende betwisting door de werkgever – bewijzen dat voldaan is aan deze voorwaarde. De werkgever moet daarna op zijn beurt bewijzen dat hij heeft voldaan aan zijn zorgplicht ter zake. Doet hij dat niet, dan ligt het op de weg dat de rechter de werkgever aansprakelijk zal houden voor de opgelopen schade.

Het schoolvoorbeeld is de uitspraak van het Hof Amsterdam uit 2006 over een werknemer die onder andere thuis RSI-klachten (spier- of gewrichtsklachten, zoals een muisarm) opliep. De werknemer in kwestie werkte aan een oude deur, die fungeerde als bureau, moest zelf een bureaustoel aanschaffen en kreeg niet de juiste voorlichting en instructies over beeldschermwerk. De rechter oordeelde dan ook dat de RSI-klachten geheel of grotendeels te wijten waren aan de uitoefening van de werkzaamheden bij de werkgever. Het hof achtte de werkgever aansprakelijk voor de schade. 

De werkgeversaansprakelijkheid werkt thuis (vooralsnog) niet door in de privésfeer. Dat wil zeggen dat een werkgever in principe niet kan worden aangesproken voor een struikelpartij of een vallend object op de thuiswerkplek tijdens de uitvoering van de werkzaamheden. De Hoge Raad oordeelde al in 1999 dat de zorgplicht ruim moet worden uitgelegd. Werkgevers kunnen bijvoorbeeld aansprakelijk zijn voor schade ontstaan door ongevallen tijdens bedrijfsuitjes of werk-werkverkeer. Maar er zou geen valide grond bestaan om de werkgever ook aansprakelijk te achten voor ongevallen die de werknemer in zijn privé-situatie zijn overkomen. De werkgever heeft beperkte controle op de arbeidsomstandigheden op de thuiswerkplek en beperkte zeggenschap over de werkwijze. 

Hoe verder

De beperkte zeggenschap die de werkgever wel heeft over de thuiswerkplek volgt uit de Arbowetgeving. Het is raadzaam voor de werkgever om aan te kunnen tonen dat hij aan zijn wettelijke zorgplicht voor de thuiswerkplek heeft voldaan. Het navolgende draagt daaraan bij: 

• Voorzie werknemers thuis van alle materialen die nodig zijn voor de uitvoering van de werkzaamheden, indien deze niet beschikbaar zijn.
• Geef adequate voorlichting en instructies over de ergonomische en veilige inrichting van de werkplek en de risico’s indien de werkplek niet ergonomisch en veilig wordt ingericht.
• Laat de thuiswerkplek controleren door een Arbodeskundige. 

Op dit moment is de werkgeversaansprakelijkheid voor werkzaamheden verricht op de thuiswerkplek actueler dan ooit. De tijd zal leren of werkgevers ook vaker aansprakelijk zullen worden gehouden door het veelvuldig thuiswerken en of rechters hen vervolgens ook vaker aansprakelijk achten. Heeft u vragen over de werkgeversaansprakelijkheid of heeft u advies nodig om uw thuiswerkbeleid Arbo-proof te maken, neemt u dan contact op met ons Team Arbeidsrecht en Pensioen.